Uwolnione potencjały, czyli EduScrum w szkole. Część 2 - Rola nauczyciela

 EduScrum to metoda projektowa, w której odpowiedzialność za proces leży po stronie uczniów. Wymyślają oni, jak zrealizują cele, planują, wyznaczają sobie zadania, monitorują postęp pracy. Są głównymi aktorami, podczas gdy nauczyciel usuwa się w  cień. Żeby taka magia mogła się wydarzyć, musimy przygotować się  do zajęć i  opracować te elementy EduScruma, które są po stronie pedagoga. Wszystkie nasze pomysły muszą być przeanalizowane i bardzo precyzyjnie opisane. Trzeba pamiętać, że każdy sprint (cykl lekcji, na których powstaje projekt) wymaga od nas sporo pracy i czasu, a korzystanie z metody - ćwiczy cierpliwość.

KROK 1

NA POCZĄTKU BYŁA...REFLEKSJA

Praca nauczyciela zaczyna się od refleksji. Zanim sięgniesz po EduScruma lub jakąkolwiek inną technikę nauczania opartą na aktywności uczniów, musisz sobie odpowiedzieć na kilka pytań: 

• Czy jestem gotowy/-a na oddanie procesu w ręce uczniów?
• Czy potrafię w pełni zaakceptować wybory dzieci? Także te błędne.
• Czy mam zgodę na to, że uczniowie raczej opanują umiejętności niż "twardą wiedzę"?
• Czy zaakceptuję brak spektakularnego efektu?
• Czy jestem gotowy/-a na porażkę?
• Po co chcę zastosować tę metodę?

Jeśli jesteś nauczycielem kontrolującym i nastawionym na szybki efekt, na razie poszukaj innego sposobu realizacji materiału i  rozejrzyj się za możliwością poobserwowania kogoś, kto używa EduScruma.  Zanim zaczniesz przygodę z tą techniką, musisz mieć w sobie zgodę na to, że pierwsze kilka sprintów przyniesie Ci raczej frustrację niż satysfakcję. Z mojego doświadczenia wynika, że w początkowej fazie pracy z każdą klasą rzadko osiąga się zamierzone cele związane z wiedzą. Wynika to z kilku czynników. Po pierwsze uczniowie muszą zrozumieć ten niełatwy sposób pracy. Po drugie uczą się poprzez doświadczanie, a więc nieuniknione są błędy i porażki. Po trzecie muszą używać umiejętności, których najprawdopodobniej nigdy wcześniej nie ćwiczyli - samodzielna praca, refleksja nad wynikami, postawienie jakości projektu ponad własnym ego, kreatywność, planowanie itp. Dlatego też na początek warto wybrać zagadnienia, do których mamy szansę wrócić na lekcjach i za cel przyjąć kompetencje uczniów.

KROK 2

KIERUNEK

Jeśli uznacie, że bierzecie EduScruma na klatę, staniecie przed wyborem tematu projektu. Tutaj ogranicza Was tylko wyobraźnia 😊 Ja bardzo lubię używać EduScruma do "omawiania" książek, gdyż przynosi to bardzo ciekawe efekty. Taki wybór ma także inne zalety. Przy lekturze nie muszę realizować konkretnych zagadnień. Uczeń ma po prostu dobrze poznać treść, co, nawet na początku pracy EduScrumem, przeważnie daje się osiągnąć. 

Dość dobrze sprawdził mi się także projekt dotyczący fraszek Jana Kochanowskiego. Dzięki odpowiednio opracowanym Kryteriom Akceptacji (o nich dalej), uczniowie poznali różne terminy potrzebne do interpretacji i sami zinterpretowali podane utwory. W tym przypadku weryfikacja wiedzy po projekcie pokazała, że nauczyli się wymaganych zagadnień na poziomie dobrym.

Na ten moment nie próbowałam uczyć  gramatyki metodą projektową. Moi uczniowie z kl. 5 przygotowywali się za to  do całorocznego zewnętrznego testu sprawdzającego wiedzę językową. Efekt był dla mnie dużym zaskoczeniem, gdyż nawet osoby, które na lekcjach nie bardzo ogarniały zagadnienia gramatyczne, egzamin napisały z wynikiem ponad 50%. W tym przypadku przygotowałam dla uczniów zagadnienia, które mieli powtórzyć i problemowe zadania. Dzieciaki w grupach powtarzały materiał i wspólnie rozwiązywały ćwiczenia. Świadomość wyznaczonego sobie celu, sprawiła, że uczyli się od siebie nawzajem, szukali potrzebnych informacji, a nawet sprawdzali swoją wiedzę, układając dla siebie "sprawdziany".

EduScrum jest bardzo przydatny także do nauczania innych przedmiotów. Wspominany przeze mnie w poprzednim wpisie Will Wijnands uczy przedmiotów przyrodniczych (chemii i fizyki) i odnosi na tym polu duże sukcesy. Moja koleżanka Anna Fusiara z powodzeniem stosuje tę metodę w nauczaniu języka angielskiego, tworząc z dzieciakami fantastyczne projekty. Mnie zdarzyło się przygotowywać EduScruma na lekcje historii i wiedzy o społeczeństwie. Technika ta sprawdza się także w pracy wychowawczej. Można np. zaprosić uczniów do wypracowania narzędziami EduScruma przebiegu jakiejś uroczystości (my tworzyliśmy zimowe święto szkoły). 

Jak widzicie, EduScrum daje spore możliwości. Można nim opracowywać bardzo duże projekty (np. cały dział z historii) albo pojedyncze tematy. To już zależy od Was.

KROK 3

TETE - A - TETE Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ

Kiedy już wiesz, jaki obszar tematyczny będziesz realizować, nadchodzi czas na spotkanie z podstawą programową i wybranie tych zagadnień, które uczniowie mają poznać, pracując nad projektem. Tutaj dobrze jest porozmawiać z innymi nauczycielami i wspólnie zastanowić się, czy nie warto połączyć sił. Może się okazać, że włączając koleżankę do projektu, zyskasz dodatkowe godziny na pracę uczniów, a samo działanie stanie się jeszcze bardziej holistyczne. 

Realizując swoje pomysły eduscrumowe, staram się w nie wkładać sporo zagadnień z podstawy programowej. Chociaż metoda jest czasochłonna, bardzo wspomaga uczenie się dzieciaków. Oczywiście, trzeba liczyć się z porażką, ale nawet, gdy projekt nie wychodzi jako całość, udaje się zwrócić uwagę uczniów w stronę obowiązkowego materiału.

KROK 4

WŁAŚCICIEL PRODUKTU

EduScrum należy do tzw. technik zwinnych i ma swoje źródła w metodyce pracy zespołów projektujących oprogramowanie. Dlatego też posługuje się specyficzną terminologią odnoszącą się do produktu, zamówionego przez klienta. W rzeczywistości szkolnej za Backlog Produktu, czyli zbiór wszystkich wymagań dotyczących produktu, możemy uznać podstawę programową. Nauczyciel jest odpowiedzialny za spełnienie przez uczniów zapisów PP, dlatego  przyjmuje w EduScrumie rolę Właściciela Produktu. Jest on  odpowiedzialny za:

• ustalanie czego uczniowie mają się nauczyć;
• monitorowanie, czy zespoły stworzone są na zasadzie uzupełniania swoich kompetencji;
• monitorowanie i poprawianie jakości wyników edukacyjnych;
• dbanie o energię, pozytywne nastawienie oraz chęć rozwoju zespołów;
• chronienie zespołów przed zewnętrznymi zakłóceniami;
• ewaluowanie i ocenianie wyników nauczania (na podstawie Definicji Ukończenia  i Kryteriów Akceptacji; 
• monitorowanie, czy wszyscy zaangażowani podążają za procesem eduScrum,
• jeśli tego wymaga sytuacja, wspiera dodatkowym wytłumaczeniem, wyjaśnieniem wątpliwości, informacją zwrotną, itp
  

KROK 5

KRYTERIA AKCEPTACJI

Najkrócej i najprościej Kryteria Akceptacji  to lista konkretnych  warunków do spełnienia przez zespół. Opisuje tylko to, CO ma zostać wykonane w projekcie, ale nie sugeruje tego, jak ma być zrobione. Kryteria Akceptacji możemy porównać  do celów sformułowanych w języku ucznia. Powinny być one opisane bardzo precyzyjnie. Dlatego też przed ich sformułowaniem nauczyciel powinien mieć pełną jasność, czego chce nauczyć dzieci i jakie są główne cele edukacyjne projektu. Im bardziej szczegółowo opisane kryteria akceptacji, tym mniejsze ryzyko wykonania zadania niepoprawnie. Pamiętajmy jednak, by nie było ich zbyt dużo, bo projekt może okazać się zbyt rozległy i trudny do realizacji. W swojej praktyce najczęściej staram się zmieścić w 5. kryteriach akceptacji. To dla mnie optymalna liczba, choć czasem zdarzają się krótsze lub dłuższe listy wymagań.

Zgodnie z zasadą transparentności, kryteria akceptacji powstają przed przystąpieniem do pracy nad projektem. Uczniowie dostają je jeszcze przed planowaniem sprintu. Od początku wiedzą, czego się od nich oczekuje i jakie warunki musi spełniać ich praca. Dlatego tak ważne jest porządne przemyślenie tego, co chcemy w nich zawrzeć.

Przykład

Przedstawię Wam opis roli nauczyciela w EduScrumie, pokazując, jak przejść przez opisane wyżej etapy.

1. Refleksja

Ponieważ mam w sobie gotowość na porażkę i aktywność uczniów, nie będę odpowiadała na wstępne pytania. Uwierzcie mi, że przyjemnie jest ograniczać swoją aktywność na lekcjach do sporadycznego wspomagania zespołów projektowych i picia kawy 👍. 

Podzielę się za to moją osobistą refleksją o EduScrumie. Otóż stosuję tę metodę, gdyż chcę, aby moi uczniowie dobrze zdali egzamin, a jednocześnie zdobywali przydatne w życiu kompetencje. Ponadto zależy mi, aby brali odpowiedzialność za swoje działania, a technika EduScruma temu sprzyja. Poza tym moi podopieczni znają już ten sposób nauki i lubią nim pracować.

2. Kierunek

Tym razem wybrałam projekt poświęcony Zemście A.Fredry. To lektura  mało skomplikowana, lubiana przez dzieci, dlatego zamierzam dać im dużą swobodę w poznawaniu jej tajników. 

3. Podstawa programowa

 Po spotkaniu z podstawą programową, wypisałam sobie te zagadnienia, które z dużym prawdopodobieństwem zrealizujemy w ramach projektu:

Uczeń:

• rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju [I.1.1]
• wymienia  podstawowe cechy komedii oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich [I.1.2]
• wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog [I.1.3]
• zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje [I.1.5]
• określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich [I.1.8]
• wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze [I.1.10]
• wyszukuje w tekście potrzebne informacje [I.2.1]
• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie [I.2.2]
• znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych[I.2.7]
• rozumie, na czym polega błąd językowy [II.3.3]
• tworzy wypowiedzi poprawne ortograficznie [II.4]
• gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi [III.1.2]
• przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu  argumentacyjnego [III.1.6]
• zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie [III.1.7]
• wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje [III.2.2]
• formułuje pytania do tekstu [III.2.3]
• rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji [IV.1]
• uczestniczy w projektach edukacyjnych (np. tworzy różnorodne prezentacje, projekty wystaw, realizuje krótkie filmy z wykorzystaniem  technologii multimedialnych)[IV.4]
• pogłębia swoją wiedzę przedmiotową [IV.5]
• rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy; [IV.6]
• rozwija nawyki systematycznego uczenia się [IV.7]
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii [IV.8]
• zna treść lektury "Zemsta" Aleksandra Fredry [V.2]

Do tego możemy jeszcze dorzucić zapisy znajdujące się we wstępie do podstawy programowej. 

• wprowadzanie uczniów w świat wartości, szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania; 
• formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;
• rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;
• rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
• ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;
• rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;
• wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
• wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;
• wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej;
• kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość;
• zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy

Kształtowanie umiejętności:

• sprawnego komunikowania się w języku polskim;
• poszukiwania, porządkowania, krytycznej analizy oraz wykorzystania informacji z różnych źródeł;
• kreatywnego rozwiązywania problemów;  
• rozwiązywania problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
• praca w zespole i społeczna aktywność;

Żadna inna znana mi metoda nie kształtuje tylu kompetencji i nie daje możliwości tak szerokiego realizowania materiału. Nie znaczy to, że uczniowie od razu zdobędą wymienioną wyżej wiedzę i umiejętności, ale dzięki technice EduScruma mogą je ćwiczyć w procesie, wyciągać wnioski i udoskonalać to, co uznają za słabo przyswojone.

4. Produkt Owner

Jako właściciel "produktu" muszę teraz ustalić, czego moi uczniowie mają się nauczyć, co jest dla mnie najważniejsze i będzie stanowiło trzon projektu. Przy analizie Zemsty metoda EduScruma chciałabym, aby moi uczniowie osiągnęli takie cele edukacyjne:

• uczeń dokładnie zna tekst;
• uczeń charakteryzuje dramat jako rodzaj literacki, wskazuje cechy komedii;
• uczeń posługuje się słownictwem związanym z utworami dramatycznymi;
• uczeń posługuje się terminem komizm i rozpoznaje rodzaje komizmu;
• uczeń zdobywa umiejętności osobiste i interpersonalne;

5. Kryteria Akceptacji

Nadszedł czas na najtrudniejszy element. Musimy stworzyć precyzyjne Kryteria Akceptacji i jakimś cudem sprawić, by nie było ich za dużo. Pracując EduScrumem staram się dawać uczniom jak największą autonomię i nie narzucać im formy realizacji zadania. Dzięki temu szukają pomysłów i ćwiczą kreatywność, są bardziej zaangażowani. Mają szansę powiązać wymagania ze swoimi zainteresowaniami. A mnie jest wszystko jedno, czy nauczą się charakterystyki dramatu układając piosenki, kręcąc film czy rysując notatki graficzne. 

Pamiętajcie jednak, by nie rzucać od razu uczniów na głębinę. Niektóre dzieci są tak zablokowane przez system, że mnóstwo czasu zajmuje im zrozumienie, że jedyne, co ma być dokładnie i poprawnie wykonane, to Kryteria Akceptacji. Kiedy otrzymują tylko ramę EduScruma - totalnie się gubią i nie potrafią niczego wymyślić.  Dlatego też na początek można trochę obniżyć poprzeczkę i zasugerować w Kryteriach Akceptacji przykładowe sposoby "ugryzienia" tematu. I wiecie co? Z moich obserwacji wynika, że najczęściej blokadę mają tzw. wzorowi uczniowie. Dzieci dyslektyczne czy osoby tzw. słabe wykazują się znacznie większa inicjatywą, otwartością na ryzyko i kreatywnością.

Kryteria Akceptacji dla naszego przykładu mogą być takie: 

1. Sprawdzę, co pomaga wystawić Zemstę na scenie. Zbadam, czym charakteryzuje się dramat. Wezmę pod uwagę cechy, budowę oraz gatunki dramatyczne.
2. Odkryję, z czego śmieją się ludzie. Dowiem się, czym jest komizm, co jest jego podstawą i jakie ma rodzaje. Sprawdzę, w jaki sposób autor Zemsty posługuje się komizmem.
3. W ciekawy, kreatywny i nowoczesny sposób przedstawię historię ukazaną w Zemście i uwikłane w nią postacie. Wykorzystam wiedzę o dramacie i komizmie, którą zdobyłem/-am.

Jeśli chcemy ułatwić uczniom zadanie lub dopiero zaczynamy pracę z EduScrumem, możemy poprzedzić Kryteria Akceptacji wstępem, w którym zawrzemy sugestie dla dzieci. Możemy to zrobić np. tak:

Nakręcę film edukacyjny o Zemście (wykonam lapbook, zrobię gazetkę ścienną, stworzę stronę internetową...itp), który spełnia podane niżej warunki

Wydaje się Wam trudne? Owszem. I dla uczniów bombardowanych na co dzień metodami podawczymi będzie ogromnym wyzwaniem. Pamiętajcie też, że przez resztę procesu EduScruma Właściciel Produktu czuwa nad tym, co się dzieje. Jeśli widzi, że grupa totalnie utknęła, wchodzi w rolę coacha. Nie daje gotowych rozwiązań, lecz zadaje odpowiednie pytania i naprowadza nimi na trop rozwiązania. 

Patrząc na EduScruma z perspektywy czasu, uważam, że warto ryzykować porażkę, ale oddawać dzieciom decyzyjność i odpowiedzialność za własną naukę. Odważcie się, a zobaczycie, że Wasi podopieczni potrafią sobie poradzić nawet z najtrudniejszym zadaniem. Pozwólcie im tylko doświadczać i ponosić konsekwencje podejmowanych decyzji. 

W kolejnej części opiszę Wam, kolejny element EduScruma i pokażę pierwszy etap pracy uczniów. Dowiecie się także, jak rozbudzać w uczniach zaangażowanie i budować motywację wewnętrzną. 

Jeśli ten wpis Wam się przydał lub podobał - dajcie znać w komentarzach i obserwujcie, co się u mnie dzieje :)